Жаңалықтар

Талқылау ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің алқасы аясында өткізілді. Онда бірінші жартыжылдықтың қорытындылары шығарылып, жылдың соңына дейінгі жоспарлар айтылды. Алқа аясында елдегі экологиялық жағдай туралы негізгі мәселелер талқыланып, Экология вице-министрлерінің есептері тыңдалды. Алқа жұмысына министрліктің, оның ішінде аймақтық бөлімшелердің барлық басшылары, сондай-ақ қоғам қайраткерлері қатысты. ​ ​ ​ Алқада су ресурстарын басқару мен ирригациялық және ауыз сумен қамтамасыз етудің өзекті мәселелеріне, сондай-ақ елдің ауа бассейнінің жай-күйіне, жоспарланбаған қоқыстар мен қалдықтарды өңдеудің жағдайына ерекше назар аударылды. Мәселен, вице-министр Сергей Громов бүгінгі таңда республикада тұтастай алғанда Ертіс, Тобыл, Есіл, Нұра өзендерінің бассейндерінде судың орташа мөлшері, Жайық, Іле, Сырдария, Шу, Талас өзендерінің бассейндерінде судың төмендігі байқалатынын атап өтті. “Ауылдық елді мекендерді ауыз сумен қамтамасыз ету үшін 2020 жылы 14 жобаны іске асыруға 7,1 млрд. теңге қарастырылған. Оның ішінде биыл 5 жобаны аяқтап, 1 жобалық-сметалық құжаттаманы әзірлеу жоспарланған», - деп мәлімдеді С. Громов. ​ Атап өтсек, Гидроқұрылғыларды қайта құру және салу бөлігінде биыл 9 жобаны іске асыруға 6,8 млрд. теңге қарастырылған. Сонымен қатар 7 жобалық-сметалық құжаттама әзірленуде. Оның нәтижесінде 132,8 мың га кепілді сумен қамтамасыз етіледі. Суармалы жерлер мен 31 мыңнан астам тұрғыны бар 7 елді мекенді су басу қаупі жойылды. Осы 9 жобаның 4-ін биыл тапсыру жоспарланған. Мағзұм Мырзағалиев өз кезегінде мүдделі мемлекеттік органдармен Су ресурстарын басқарудың мемлекеттік бағдарламасының дайын жобасын әзірлеуді жеделдету керектігін атап өтті. Сонымен қатар, Мемлекет басшысының Қарағанды ​​облысындағы Жезқазған және Сәтбаев қалаларын ауыз сумен қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында Министр бұл жобаны уақтылы жүзеге асыру қажеттілігі жөнінде де тоқталды. Сонымен қатар, М.Мырзағалиев суармалы жерлерді суармалы сумен қамтамасыз ету үшін бірқатар өңірлерде жұмыстарды жеделдету қажеттілігіне назар аударды. “Өздеріңіз білесіздер, бұған дейін Мемлекет басшысы суармалы жерлерді 3,0 миллион гектарға жеткізуді тапсырған болатын. Алғашқы кезеңде 492 мың гектар жаңа суармалы жер пайдалануға беріледі деп жоспарлануда. Бұл жұмыс 2022 жылы аяқталуы керек”, деді министр. Мағзұм Мырзағалиев Су кодексінің жаңа нұсқасын әзірлеу қажеттігіне де тоқталды. Министр шаруа қожалықтарын суармалы сумен қамтамасыз етуге ерекше назар аударды. «Бұл өте маңызды мәселе. Біз шаруаларымыздың сусыз қалуына жол бермеуіміз керек. Бассейндік инспекциялар мен «Казводхоз» РМК филиалдарының басшылары әр фермермен қолмен жұмыс жасауы керек», - деп атап өтті М.Мырзағалиев алқада.

Айта кету керек, Алматы облысының өзендерінде су аз болған жағдайда, «Казводхоздың» облыстық филиалы ауылшаруашылық тауар өндірушілерін сумен барынша қамтамасыз ету үшін суармалы суды реттеудің барлық қажетті шараларын қабылдайды. Бүгінгі таңда Талдықорған аймағында ӨУ ауылшаруашылық дақылдарының жалпы ауданы 6648 га, ал су қабылдау 6 м3/с құрайды. Суармалы су негізінен қант қызылшасы (267 га алаңында), соя (2623,4 га), жүгері (486,7 га), көкөніс (70,1 га) дақылдарын суаруға жұмсалады. Ескелді ауданына келетін болсақ, мұнда дақылдар жалпы алаңы 15222,08 га жерде орналасқан, ал аудандағы судың жалпы мөлшері 12 м3/с құрайды. Негізінен қант қызылшасы (1417,68 га), соя (8971,02 га), жүгері (1452,54 га), сондай-ақ көкөністер (114,38 га) суарылады.

Айта кетейік, гидрометрлер суды канал арқылы күніне 3-4 рет өлшеу үшін қолданылды. Сонымен, Ескелді (Талдықорған қаласын қосқанда) және Қаратал аудандары негізінен Қаратал өзенінен келетін сумен қамтамасыз етілуіне байланысты, су келу деңгейі таңертең 21 м3/с, ал түстен кейін одан да төмен - 15 м3/с дейін төмендейді. Сонымен қатар, өткен жылы өзендегі су деңгейі шамамен 60 м3/с құрады. Бүгін арнайы комиссия ауылшаруашылық дақылдарының аумағына сәйкес Талдықорған өндірістік учаскесіндегі Қаратал өзенінің жалпы суының 28% көлемінде суармалы сумен қамтамасыз ету туралы шешім қабылдады. Сонымен қатар, Көксу ауданында Қаратал өзеніндегі су деңгейін көтеру үшін Көксу өзенінен су алынады (содан кейін ол Қаратал өзеніне құяды). Осылайша, су қабылдайтын өзеннің бойында орналасқан Қаратал ауданына көмек көрсетіледі. Комиссия Қаратал ауданына қолдау көрсету үшін судың 50 пайызын Қаратал өзеніне ағызуға шешім қабылдады. Бүгінгі таңда Көксу өзенінде судың шығыны 42 м3/с құрайды. Салыстыру үшін, өткен жылы өзендегі судың шығыны 130 м3/с құрады. Сондай-ақ, ағымдағы жылғы 10 шілдеде Талдықорған бірлестігінің магистральдық каналында (бұдан әрі - ТҚБ) Ескелді өндірістік учаскесінде оқыс оқиға болғанын хабарлаймыз. Сонымен, Қаратал өзеніндегі су деңгейінің 25 м3 / с-қа көтерілуі нәтижесінде ағаш тамыры ТҚБ-ға сумен ағып келіп, нәтижесінде осы каналдың тарату құрылымында кептеліс пайда болды. Ағаштың тамыры табылғаннан кейін бір жарым сағат ішінде оны Талдықорған және Ескелді өндірістік учаскелерінің жұмысшылары алып тастады. Бұл учаскені қарап шыққаннан кейін Қарабұлақ ауылын су басқан жоқ. Айта кету керек, бұл каналда Ислам Даму Банкінің жобасы аясында бұрын күрделі жөндеу жоспарланған болатын. Оның ішінде тегіс еден плиталарын ауыстыру қарастырылған. Бұл каналдан судың төгілуін жойып, сонымен қатар канал түбін тегістейді. Сондай-ақ, осы жоба аясында Талдықорған қаласы мен Ескелді ауданының Бақтыбай ауылдық округінің таратушы гидротехникалық құрылымын жөндеу жоспарланған.

Бәріне белгілі, бүгінгі таңда Алматы облысы су көздеріндегі су деңгейінің төмендігіне байланысты суармалы сумен қамтамасыз етуде қиындықтарға кезігуде. Әсіресе бұл мәселе Ескелді және Қаратал аудандарында, сондай-ақ Талдықорған қаласында өткір болып тұр. Қаратал және Көксу өзендеріндегі су деңгейінің төмендігіне байланысты суармалы суды реттеу және тарату жөніндегі комиссия құрылып, оған мамандар бекітілді. Сонымен қатар, ауылшаруашылығы тауарын өндірушілерді тәулік бойы сумен үздіксіз қамтамасыз ету ұйымдастырылды.

ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың еліміздегі су шаруашылығын дамытуға назар аударуы болашақтағы су проблемаларының алдын алуға бағытталған, деп санайды, республиканың су шаруашылығы ардагері Аманжол Қожағұлов. Осындай шаралардың бірі ретінде ол елдегі су қорын қамтамасыз ету, сондай-ақ су тасқынының алдын алу үшін су қоймаларын салу маңызды деп санайды. Мұны және қазір жасау керек, дейді сарапшы. Өздеріңіз білесіздер, Қазақстан ішінара басқа елдердің су ресурстарына тәуелді. Сондықтан су мәселелерін уақтылы шешу республикамыз үшін өте маңызды, дейді А.Қожағұлов. ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мирзағалиев бұған дейін атап өткендей, Қазақстандағы жер үсті суларының орташа мөлшері шамамен 101 км3 құрайды. Бұл көлемнің 54% -і ішкі, 46%-і көрші елдерден келеді. Республикада ауыл шаруашылығында суды тұтынудағы негізгі проблема каналдар мен суару жүйелерінің әбден тозуының кесірінен су тасымалдау кезіндегі жоғары шығын болып табылады. Тиісінше, жағдайды жақсарту үшін каналдарды жөндеу және суды басқарудың автоматтандырылған жүйесін енгізу қажет. Осыған байланысты министрліктің алдында 2030 жылы қосымша су ресурстарын ұлғайту, суармалы жерлерді 1,4 миллионнан 3,0 миллион гектарға дейін ұлғайту үшін жаңа суару жүйелерін салу, су ресурстарын басқаруды жаңарту және қалпына келтіру арқылы 100 кмᶟ су теңгерімін сақтау, су шаруашылығы инфрақұрылымын жаңғырту және қайта құру, жаңа су қоймаларын салу, су шаруашылығын цифрландыру, суды үнемдеу және т.б. міндеттер тұр.Министр барлық қазақстандықтарды су ресурстарына көбірек көңіл бөлуге шақырды.

2030 жылы Қазақстанда су шаруашылығы инфрақұрылымын салу және қайта құру есебінен 3 млн гектар суармалы жерді сумен қамту жоспарлануда, деп хабарлады ҚР ЭГТРМ Су ресурстары комитеті төрағасы орынбасарының міндетін атқарушы Марат Иманәлиев. Ол ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бұл мәселеге айрықша назар аударуы оның әлеуметтік маңызы мен еліміз үшін стратегиялық мәнін көрсететінін атап өтті. «Біздің Экология министрлігінің міндеті – суармалы жерлерді, яғни гидромелиоративтік желіні сумен қамту, яғни, бұл су көзі, су қоймалары. Бірінші кезекте, жаңа, суаруға арналған су қоймаларын салу жоспарланған, - деп атап өтті М.Иманалиев. -  Сонымен қатар, жоспарда бюджет қаражаты есебінен де, халықаралық қаржы ұйымдары арқылы да жаңа каналдар салу мен бұрынғыларын жаңғырту жұмысы бар». «2026 жылға қарай 38 су қоймасын салу жоспарлануда, - деді Экология министрлігі өкілі. - Біздің су шаруашылығы желілерін қайта салу кезінде біз сонымен қатар, көбіне, егіске су жеткізу кезінде орын алатын су жоғалтуды болдырмаймыз. Сондықтан ауыл шаруашылығындағы фермерлерге суару кезінде су үнемдеу әдісіне, оның ішінде, тамшылатып суаруға көшу маңызды. Біз өз тарапымыздан су жеткізу кезіндегі суару кезінде су үнемдеу әдісі есебінен лимит белгілеуді, жаңа сараланған тарифті ұсынамыз – көп алсаң, көп төлейсің. Мұндай тарифтер Израильде қолданылады. Суару кезінде су үнемдеу жүйесін қарқынды қолдану, су жоғалтуды болдырмау есебінен біз суармалы жерлердің аумағын ұлғайту көп су алуға әкелмейді деп есептейміз».

Бұл мемлекеттік бағдарлама алдағы 10 жылға арналған мақсаттар мен міндеттерді анықтайды. Бұл тиісті қаржыландыруды, оның ішінде, мысалы, су нысандарын қалпына келтіруді, суару жүйесінің құрылысын қамтамасыз етеді, - дейді "Қазақстанның су шаруашылығы қауымдастығының" президенті Нұрлан Атшабаров.   Еске салсақ, жуырда өткен ҚР Үкіметінің кеңейтілген отырысы кезінде ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Мағзұм Мырзағалиев Президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа суды басқарудың мемлекеттік бағдарламасы аясында атқарылған жұмыстар туралы есеп берген болатын. «Біз бұл бағдарламаны ғалымдарды, сала ардагерлерін кеңінен қатыстыра отырып, әзірледік», - деді Экология министрі. - Осы мемлекеттік бағдарлама төңірегіндегі негізгі көрсеткіштердің бірі - Жолдауда көрсетілген Сіздің суармалы жер көлемін 2030 жылға дейін бір жарым миллионнан үш миллион гектарға дейін ұлғайту туралы тапсырмаңыздың орындалуы. Бұл оңай міндет емес, бірақ қол жеткізуге болады. Біздің әр облыстағы әкімдіктермен, Ауыл шаруашылығы министрлігімен бірлескен жоспарымыз бар. Егер былтыр 66 мың гектар жер енгізілген болса, биыл 500 мың гектарға жуық жерде жұмыс жалғасуда». Мемлекеттік бағдарламаның басқа маңызды индикаторлары - су шығынын шамамен 3 есе азайту, сондай-ақ су қоймаларын салу. Бұл республикада қосымша 400 мың га суармалы жерді енгізуге, шамамен 130 мың жұмыс орнын құруға және 70-тен астам елді мекенде су тасқыны қаупін азайтуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, бұл су қоймаларын салу Қазақстанға көршілерімізден тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді: Қырғызстаннан 30%, Өзбекстан мен Ресей Федерациясынан 15%, деді министр. Өз кезегінде Нұрлан Атшабаров: «Қазақстанның орналасқан жері мынадай - еліміздегі 8 өзен бассейнінің 7-еуі трансшекаралық болып келеді. - Біз ішінара суды сырттан аламыз. 50% республика ішінде қалыптасады, шамамен 50% - і - сырттан. Біз трансшекаралық өзендер туралы, суды бөлу туралы, оны жеткізу көлемі туралы келісімге келуіміз керек. Сонымен қатар, Қазақстан осы бассейндердің соңында орналасқандықтан, сумен қамтамасыз етуде үлкен айырмашылықтар туындайды. Су ресурстарын басқаруға ел басшылығының мұқият назар аударуы суды, оның ішінде көктемгі су тасқыны кезінде арнайы су қоймаларында үнемдеу қажеттілігімен түсіндіріледі. Бұл экономика, экология және ауыз сумен қамтамасыз ету қажеттіліктері үшін су қорын құруға мүмкіндік береді. Сондықтан бұл мәселелерді үнемі шешіп отыру қажет, олардың көпшілігі мемлекеттік деңгейде шешіледі. Бізде Ресеймен, Қытаймен және Орталық Азия елдерімен жұмыс істейтін арнайы комиссиялар бар».